Bir şirkette, sağlıklı bir çalışmanın, üretimin ya da ortamın sağlanması adına bir takım kurallar vardır.
Hem işçinin, hemde işverenin bu kurallara riayet etmesi ve çalıştığı firmada insani değerlere hassasiyet göstermesi gerekir. Herkes bildiği gibi hareket etmeye kalkarsa bu sefer de hukuk ve kanun devreye girmektedir.
Bilindiği gibi tabii olduğumuz 4857 Sayılı İş Kanunu‘muzda “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller” diye bir bölüm vardır. Bu tamamen, yukarıda bahsettiğimiz durumlardan doğan anlaşmazlıklar üzerine kurulu bir sistemdir ve işçinin işverenine, çalışma arkadaşlarına ya da iş yerine vereceği maddi ve manevi tüm zararlara karşı düzenlenmiştir.
İşverenin haklı nedenle feshi hakkı
İşçinin yeterliliği ve davranışları sebebiyle yapılan fesihlerde işçinin savunmasının alınması gereklidir.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 18. maddesi‘nde
“Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran iş yerlerinde en az 6 aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, iş yerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır”
İfadelerine yer verilmiştir.
Bu şu anlama gelmektedir.
Hiç bir işveren geçerli bir nedeni olmadıkça kolay kolay işçisini işten çıkartamaz. Çıkartsa bile işçinin açacağı bir davayı elinde geçerli bir nedeni olmadığı için kaybetme şansı çok yüksektir. Bu neden ile işverenler haklı nedenle fesih hakkını kullanmak zorundalar.
İşverenin haklı nedenle feshi hakkı hangi durumlar da ortaya çıkar?
4857 Sayılı İş Kanunu‘nun 25. Maddesi’nde konu ile ilgili;
Sağlık sebepleri
a) İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması halinde, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi.
b) İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve iş yerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda.
Alt bendinde sayılan sebepler dışında işçinin hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde işveren için iş sözleşmesini bildirimsiz fesih hakkı; belirtilen hallerin işçinin iş yerindeki çalışma süresine göre 17. maddedeki bildirim sürelerini altı hafta aşmasından sonra doğar. Doğum ve gebelik hallerinde bu süre 74. maddedeki sürenin bitiminde başlar. Ancak işçinin iş sözleşmesinin askıda kalması nedeniyle işine gidemediği süreler için ücret işlemez.
İşveren tarafından sağlık nedeniyle fesih
İşveren işçisini sağlık nedenlerinden dolayı işten çıkarmak ister ise bu hak, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesi‘nde beyan edilen ve işçinin çalışma sürelerine istinaden belirlenen bildirim süresini 6 hafta geçtikten sonra ortaya çıkmaktadır.
- İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,
- İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,
- İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,
- İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra,
Feshedilmiş sayılır.
İş yerinde farz edelim ki iki senedir çalışan bir işçinin 6 hafta bildirim süresi bulunmaktadır. Dolayısı ile işçinin iş sözleşmesi sağlık nedenleri ile feshedebilmek için kanun da hüküm altına alınan bildirim sürelerini 6 hafta geçmesini beklemek gerekmektedir. 6+6 = 12 hafta
İşveren tarafından sağlık sebepleri nedeniyle zorunluluktan yapılan fesihler de işçiye ihbar tazminatı ödenmez. Fakat işçiye kıdem tazminatı ödemesi yapılmak zorunluluğu vardır. Ayrıca işçi gerekli prim şartlarını yerine getiriyor ise başvuru işlemlerini gerçekleştirdiği taktirde işsizlik maaşından da faydalanabilir.
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri
Aşağıdaki nedenlerden herhangi birinin gerçekleşmesi durumunda İşverenin haklı nedenle feshi hakkı ‘nı bildirim sürelerine riayet etmeden derhal kullanabilir ve işçiye bir tazminat ödemesi yapılmaz.
a. İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması,
b. İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması,
c. İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması,
d. İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması veya 84 üncü maddeye aykırı hareket etmesi,
e. İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması,
f. İşçinin, iş yerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi,
g. İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi,
h. İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi,
i. İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.
İfadelerine yer verilmiştir.
Bu sistemde iş yerinin bütünlüğünün ve huzurlu bir çalışma ortamının sağlanması esas alındığı için yukarıdaki durumlardan birine sebebiyet veren işçinin iş sözleşmesi ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller nedeniyle feshedilir ve herhangi bir şekilde hak edişi olsa bile kıdem ve ihbar tazminatları ödenmez. Ayrıyeten ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller nedeni ile iş akdi feshedildiği için işçi, olası bir işsizlik maaşı ödeneğinden de faydalanamayacaktır.
Zorlayıcı sebepler
İşçiyi iş yerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması.
İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın 17. maddedeki bildirim süresini aşması.
Haklı fesih kullanma süresi ne kadardır?
İş sözleşmesinin feshedecek işçi 4857 Sayılı İş Kanunu‘ndaki sürelere riayet etmekle yükümlüdür.
Bu konu 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 26. maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi veya işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmaz.
Buna göre işveren, feshe neden olan olayın öğrenilmesinden itibaren 6 iş günü içerisinde yapılmalıdır.
İşverenin haklı nedenle feshi hakkı
