Ücretsiz izin
4857 Sayılı İş Kanunu‘nda ücretsiz izinle ilgili olarak herhangi bir düzenleme yer almamaktadır. Ancak işçi ve işveren arasında yapılmış yazılı bir iş sözleşmesi veya iş yeriyle ilgili olarak yapılmış bir toplu iş sözleşmesi varsa ve bu sözleşmelerde ücretsiz izinle ilgili hükümler yer almışsa uygulamada bu hükümlere riayet edilmesi gerekmektedir.
Eğer böyle bir durum söz konusu değilse, işçinin mazereti halinde ücretsiz izin kullanabilmesi taraflar arasındaki anlaşmaya bağlıdır. Diğer taraftan işçinin talebi olmadığı halde eğer işveren işçiyi ücretsiz izne ayırmak istiyorsa işçinin onayını alması gerekmektedir. İşveren işçinin onayı olmadığı halde onu ücretsiz izne ayırmak isterse işçi bu durumu hizmet akdinin feshi olarak kabul edip kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi haklarını işverenden talep edebilecektir.
İşçinin izin süreleri – doğum izni
Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye 2 hafta süre eklenmektedir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar iş yerinde çalışmaya devam edebilir. Bu durumda kadın işçinin doğum öncesi çalıştığı için kullanmadığı izinler, doğumdan sonra ki izin süresine eklenir.
Kadın işçi erken doğum yapar ise, doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenebilir. Kadın işçi erken doğum nedeniyle herhangi bir hak kaybı yaşamaz.
Kadın işçi arzu eder ise, doğum öncesi ve doğum sonrası yasal 16 haftalık iznini tamamladıktan sonra ( çoğul gebelikte 18 hafta ) işvereninden altı aya kadar ücretsiz izin talebinde bulunabilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.
Yukarıda belirtilen doğumdan önceki 8 haftalık (çoğul gebelik halinde 10 haftalık) ve doğumdan sonraki 8 haftalık izin sürelerinde işverenin işçiye ücret ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır. İşveren sadece rıza gösterdiği taktirde ilgili ödemeleri gerçekleştirir. Ancak gerekli şartlar oluşmuşsa SGK tarafından sigortalıya iş göremezlik ödeneği ve emzirme ödeneği verilir.
İşçinin Hafta Tatili izni
4857 Sayılı İş Kanunu kapsamına giren iş yerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.
İşçinin Yeni iş arama izni
Süresi belirsiz iş sözleşmesinin feshi halinde, ihbar süreleri içerisinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir.
Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır. İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücreti işçiye öder. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırırsa, işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder. Yeni iş arama izni toplu kullandırılabilir mi?
İşçinin Mazeret izinleri
4857 Sayılı İş Kanunu’muzda hüküm altına alınan bir diğer izin ise mazeret izinleridir. Çalışanların işe devamlarına engel olabilecek geçici ve kısa süreli durumlarda mazeret izni uygulaması yapılabilmektedir.
- Ölüm izni;
İşçiye birinci dereceden akrabasının vefatı nedeniyle 3 gün ölüm izni verilmesi gerekmektedir.
- Eşi doğum yapan işçi
Eşinin doğum yapması halinde ise işçiye 5 gün ücretli izin verilmesi gerekmektedir.
- İşçinin evlenmesi
İşçi evlendiği taktirde, kendisine 3 gün ücretli izin verilmesi gerekmektedir.
İşçilere, yukarıdaki durumlardan herhangi birinin ortaya çıkması sonucunda, verilmesi gereken bu izinler nedeniyle ücretlerinden bir kesinti yapılamamaktadır.
İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli yani ücretten izin nedeniyle herhangi bir kesinti yapılmadan izin verilmesi gerekir.
İşçinin Hastalık İzni
Hastalık nedeniyle istirahatlı olan işçi istirahat süresince izinli sayılır. Çalışabilir durumda olduğuna dair doktor raporu olmaksızın istirahatlı işçinin çalıştırılması kesinlikle yasaktır. İşçinin istirahatli olduğu halde çalıştırıldığı tespit edilir ise tedavi masrafları Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işverenden tahsil edilir.
İşveren hastalık izni nedeniyle istirahatli olan işçisine ücret ödememe hakkına sahiptir. İşveren arzu eder ise işçiye istirahatli olduğu dönemler ile ilgili ücret ödemesi yapabilir ama böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır. İstirahatli sigortalı, istirahati süresince, eğer gerekli şartları yerine getiriyor ise, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan istirahat ödeneği alacaktır. Bknz: Ne kadar Rapor ( istirahat ) parası alabilirim?
İşçinin Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde İzin
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde iş yerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmelerde bu tarz bir karar söz konusu değil ise ilgili günlerde çalışılması için işçinin onayı gereklidir.
17.03.1981 tarihli ve 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanuna göre Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri şunlardır;
Ulusal Bayram:
- 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı (28 Ekim saat 13:00’ten itibaren 1,5 gün)
Genel Tatil Günleri:
- 23 Nisan günü Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,
- 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı,
- 30 Ağustos Zafer Bayramı,
- Ramazan Bayramı (Arefe günü saat 13.00’ten itibaren 3,5 gün)
- Kurban Bayramı (Arefe günü saat 13.00’ten itibaren 4,5 gün)
- 1 Ocak yılbaşı,
- 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü,
- 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü,
İşçinin Yıllık Ücretli İzni:
İş yerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.
Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara İş Kanununun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz. İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli iş yerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır. Bir işverenin, İş Kanunu kapsamına giren iş yerinde çalışmakta olan işçilerin aynı işverenin iş yerlerinde İş Kanunu kapsamına girmeksizin geçirmiş bulundukları süreler de hesaba katılır.
Yıllık ücretli izinle ilgili ayrıntılı düzenleme 4857 sayılı İş Kanununun 53 ila 61 arası maddelerinde ve 03.03.2004 tarih ve 25391 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nde yer almaktadır.
Ücretli izinde yol izni verilir mi?
Yıllık ücretli izinlerini iş yerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara, talepte bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile, gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Detaylar için; Yıllık izne yol izni de eklenebilir mi?
Yıllık izin süreleri nasıl belirlenir?
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden,
- Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,
- On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden,
az olamaz.
Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır, yani yukarıdaki sürelere dörder gün eklenir.
On sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle, elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi iş yerinde ki kıdemine bakılmaksızın yirmi günden az olamaz.
Belirtilen yıllık izin süreleri asgari olup, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.
Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez.
Yıllık iznin yukarıda belirtilen süreler içinde işveren tarafından kesintisiz bir şekilde verilmesi zorunludur. Ancak söz konusu izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullanılabilir.
İşveren tarafından yıl içinde işçiye verilmiş olan diğer (hafta tatili, genel tatil gibi) ücretli ve ücretsiz izinler, dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez, yani işçiye verilecek yıllık ücretli izin sürelerinden düşülmez. Ayrıca yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Yıllık izin süresi iş günü olarak hesap edilir.
Yıllık İzin Bakımından Çalışılmış Gibi Sayılan Haller:
4857 Sayılı İş Kanunu‘nun 55 ve 66. maddeleri gereği, aşağıdaki süreler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır:
- İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler. (4857 sayılı İş Kanununun 25. maddesi‘nin I numaralı bendinin b alt bendinde öngörülen süreden fazlası sayılmaz)
- Kadın işçilerin 4857 sayılı İş Kanununun 74. maddesi gereğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler.
- İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı görevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler. (Bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz)
- Çalışmakta olduğu iş yerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın on beş günü. (İşçinin yeniden işe başlaması şartıyla)
- Kadın işçilerin 4857 sayılı İş Kanununun 66. maddesinde sözü geçen günlük çalışma süresinden sayılan zamanlar.
- Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri.
- 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi Ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanuna dayanılarak çıkarılan tüzüğe göre röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler.
- İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara ya da işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
- İşçilerin evlenmelerinde üç güne kadar, ana veya babalarının, eşlerinin, kardeş veya çocuklarının ölümünde üç güne kadar verilecek izinler.
- İşveren tarafından verilen diğer izinler ile 4857 sayılı İş Kanununun 65. maddesi‘ndeki kısa çalışma süreleri.
- 4857 sayılı İş Kanunu’nun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi.
Yıllık İzin Ücretinin Ödenmesi
İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin verilen izin gün sayısına göre işçinin normal günlük ücreti üzerinden hesaplanacak ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.
Bu şekilde ödenecek ücretin hesabında İş Kanunu’nun 50. madde hükmü uygulanır. Yani işçiye ödenen fazla çalışma (fazla mesai) ücretleri, primler, iş yerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalıştığı için işçiye ödenen ücretler ve sosyal yardımlar hesaba katılmaz.
Çünkü yıllık izin ücreti de işçiye herhangi bir çalışma karşılığı olmaksızın ödendiğinden, sadece normal günlük ücreti üzerinden hesaplama yapılır. Günlük, haftalık veya aylık olarak ücret karşılığı çalışmayıp, akort, komisyon ücreti, kara katılma ve yüzde usulü ücret gibi belirli olmayan süre ve tutar üzerinden ücret alan işçinin izin süresi için verilecek ücret ise, son bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama üzerinden hesaplanır.
Son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. Yüzde usulünün uygulandığı yerlerde izin ücreti, yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödenir. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri yıllık ücretli izne dahil olmadığından bunların ücretleri de işçiye ayrıca ödenir. Yıllık izne çıkanların yol izni ve izin parasını peşin alma hakkı var mı?
İşçi Yıllık izinde çalışabilir mi?
Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir. Bu konu işçi ile işverenin imzaladığı iş sözleşmesi ile hüküm altına alınmaktadır. İşçi bu tarz bir durum karşısında işvereninin rızasını almak durumundadır. Bknz: Yıllık izin süresinde başka işte çalışılabilir mi?
