Fazla mesai hesabı nasıl yapılır?
Fazla Mesai 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesinde düzenlenmiştir. Ayrıca kanunda zorunluluk durumları ile ilgili düzenlemeleri içeren 42. Ve 43. maddeler yer almaktadır.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi’nde konu ile ilgili;
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
Başlıklar
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.
Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz.
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.
Fazla çalışmanın detaylarını içeren bir yönetmelik de yayınlanmıştır. Bu yönetmelik 06.04.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği” dir. Yönetmeliği görüntülemek için TIKLAYINIZ.
İşçi ve işveren iş sözleşmesini başlatırken bir ücrette karar kılarlar. Kişinin normal çalışmasının karşılığı olacak olan bu ücret, 4857 Sayılı İş Kanunu’nda belirtilmiş olan haftalık maksimum çalışma süresine kadar olan çalışmaların karşılığıdır.
İş Kanunu’na göre bir iş yerinde haftalık çalışma süresi, en fazla 45 saat olarak belirlenebilir. Dolayısıyla “asıl ücret” dediğimiz sadece çalışma karşılığı alınan ücret, en fazla 45 saatlik çalışmayı kapsamaktadır. 45 saati aşan çalışmalar, “fazla çalışma, fazla mesai” olarak nitelendirilmektedir. 45 saati aşan kısımlar için asıl ücretten farklı olarak işçiye ayrıca ücret ödenmelidir.
4857 Sayılı İş Kanunu‘nda yer alan bir diğer terim “fazla sürelerle çalışma” ise, iş yerinde belirlenmiş haftalık çalışma süresi kanuni sınırın altında olması durumunda kanuni sınıra kadar yapılan çalışmaları ifade etmektedir.
Yasal olarak maksimum çalışma süresi 45 saatken, X şirketinde çalışma süresi haftalık 40 saat belirlenmişse, haftalık 45 saate kadar yapılmış fazladan çalışmalar “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılacaktır. Eğer fazladan çalışma ilgili hafta için 45 saati de aşmışsa, 45 saati aşan kısım “fazla çalışma” olarak adlandırılacaktır.
Fazla mesai hesaplama
Fazla çalışma, yani haftalık 45 saati aşan çalışmalarda, çalışılan her fazladan saat için ücret %50 zamlı ödenmelidir.
Dilerseniz bu konuyu örnekleyelim;
4.000,00 TL maaşı olan bir işçimiz var bu işçimiz haftada 62 saat çalışmış.
İlk önce maaşımızın saat ücretini bulmamız gerekiyor. Bunun için maaşımızı 225’e bölüyoruz.
İşçinin saat ücreti nasıl bulunur?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi, haftalık çalışma süresinin 45 saat olduğunu, aksi kararlaştırılmadıkça bu sürenin çalışma günlerine eşit olarak dağıtılacağını hükme bağlamaktadır. Buna göre, haftanın altı günü çalışılan bir iş yerinde günlük çalışma süresi 7.5 saat olacaktır.
Sosyal Güvenlik Kurumu işlemlerinde ay 30 gün olarak dikkate alınmakta, dolayısıyla aylık çalışma süresi de 30×7.5=225 saat olarak uygulanmaktadır.
4.000,00/ 225 = 17,17 TL. Saat ücretimiz.
Fazla çalışma hesabı yaparken biraz önce de bahsettiğimiz gibi saatlik ücretin %50 zamlı halini bulacağız.
Bunun saat ücretimizi 50 ile çarpıp, 100’e bölerek ya da saat ücretimizi 1.5 ile çarparak bulabiliriz.
17,17 * 50 / 100 = 8,58 TL. % 50 zam
Şimdi normal saat ücretimiz ile fazla çalışma sonrası hak ettiğimiz farkı toplayacağız.
17,17+8,58= 25,75 TL. Fazla mesai karşılığında saat ücreti.
Normal şartlarda 4.000,00 TL maaşı olan bir işçinin saat ücreti 17,17 TL.’dir. işçi haftalık 45 saati doldurduğu taktirde, %50 zamlı bir şekilde hak ettiği saat ücreti de 25,75 TL. olacaktır.
İşçi kaç saat çalışmıştı? 62 Saat. Haftalık çalışma süremiz ise 45 saatti. Ne kadar fazla çalıştığını belirlemek için, çalıştığı saatten, çalışması gereken saati çıkartıyoruz.
62- 45 = 17 Saat fazla çalışma.
Sonra ilgili işçi için biraz önce hesaplamış olduğumuz fazla çalışma saat ücretini, fazla çalışma saati ile çarpıyoruz.
25,75 ( fazla çalışma saat ücreti ) * 17 ( fazla çalışma süresi ) = 437,75 TL.
İşçiye;
İlgili hafta için 17 saatlik fazla çalışması sonucunda 437,75 TL. ödeme yapılması gerekmektedir.
Fazla Sürelerle çalışma ne demektir?
Biraz önce de bahsettiğimiz gibi, siz işe girerken haftalık çalışma sürenizin 30 saat olarak belirlediyseniz, 45 saatin altında kalan fakat 40 saatin üstünde olan çalışmalarınızı fazla sürelerle çalışma olarak nitelendirebilirsiniz. Bu gibi durumlar da saat ücretiniz %25 zamlı olarak size ödenmelidir.
Örneğin, haftada 40 saat çalışılan bir iş yerinde bir hafta 42 saat çalışmış olan 2.700,00 TL. ücretli işçinin fazla sürelerle çalışma ücretini hesaplamak için önce kişinin saatlik ücretini bulup %25 zamlı hesaplayarak fazladan çalıştığı süre ile çarparız.
Örnek verelim;
(İşçi haftada 40 saat çalışıyor)
Haftalık Çalışma 40 saat / 6 gün = 6,66 Saat
Bir aylık çalışma süresini bulmak için ise, günlük çalışma saatini 30 ile çarpmamız gerekmektedir.
6,66 ( günlük çalışma saati ) * 30 gün = 199,80 saat
Saat ücretini bulmak için ise, işçinin maaşını, aylık çalışması gereken saate böleriz.
4.000,00 / 199,8 = 20,02 TL. ( İşçinin saat ücreti )
Bu sefer saat ücreti zammı 45 saatin altında kaldığı için zam oranını %25 olarak hesaplıyoruz.
Bunun saat ücretimizi 25 ile çarpıp, 100’e bölerek ya da saat ücretimizi 1.25 ile çarparak bulabiliriz.
20,02 * 25 / 100 = 5,00 TL. ( işçinin fazla sürelerde çalışma yaptığı taktirde saat ücretine yapılacak artış)
İşçinin saat ücreti 25,75 TL. Fakat işçi fazla çalışma süresi olduğu için %25 ekliyoruz.
25,75 + 3,37 = 30,75 TL. ) İşçinin fazla çalışma süresi neticesinde hak ettiği saat ücreti)
İşçi kaç saat çalışmıştı? 44 Saat. Haftalık çalışma süremiz ise 40 saatti. Ne kadar fazla çalıştığını belirlemek için, çalıştığı saatten, çalışması gereken saati çıkartıyoruz.
44 – 40 = 4 Saat ( haftalık fazla çalışılan saat )
30,75 ( fazla çalışma saat ücreti ) * 4 ( fazla çalışma süresi ) = 123,00 TL.
İşçiye;
İlgili hafta için 4 saatlik fazla çalışma süresi nedeniyle 123,00 TL. ödeme yapılması gerekmektedir.
Fazla çalışma yapması yasak olan kişiler kimlerdir?
İlk olarak fazla mesai yapmak istemeyen, bunun için iş sözleşmesinde ya da dilekçesinde fazla çalışmaya onay vermemiş işçilere fazla mesai yaptırılamaz. Fazla çalışma yapma konusunda işçinin onayının alınması zorunludur. Bknz: İşveren zorla fazla mesai yaptırabilir mi?
Yıl içinde yapılacak fazla çalışma saatle sınırlandırılmıştır. Bir yılda 270 saatten fazla, fazla mesai yapılamaz. Bknz: Senelik fazla mesai 270 saati geçemez
Ayrıca;
- 18 yaşını doldurmamış işçiler,
- Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
- Kısmi süreli çalışan işçiler,
- Sağlığının elvermediğini belgeleyen işçiler
Fazla çalışma onayı vermiş olsalar dahi, fazla mesai / fazla çalışma yapmaları yasaktır.
Özetleyecek olursak şayet;
4857 Sayılı İş Kanunu‘nun 63. maddesi’ne göre;
Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz.
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı 6 ay içerisinde ücretinden kesinti olmadan serbest zaman olarak kullanabilir. Burada ki husus, işçinin bu duruma rıza gösterip göstermemesi ile alakalıdır. İşverenler fazla çalışma sonrasında ortaya çıkan mesai ücretlerini ile ilgili işçiye ödeme yapmayıp, serbest zaman uygulamasını hayata geçiremez. Bknz: Serbest zaman uygulaması nedir?
